Moto Kurye Ölümleri Raporu – 2022
Türkiye’de tarihi çeyrek asır öncesine dayansa da moto kuryelik özellikle çevrimiçi yemek sipariş şirketlerinin son 4-5 yılda yeni pazarlama stratejileri oluşturması ile yaygınlık kazandı. Pandemi ile birlikte de başta yemek olmak üzere birçok sektörde paket servis ve eve teslim hayatın vazgeçilmez bir parçası haline geldi. Moto kuryelerin sayısı yüz binleri bularak tarihin en yüksek seviyesine ulaştı.
Hizmet sektörünün en önemli parçalarından biri olmasına rağmen kuryeliğin henüz yasal güvencelerinin şekillenmediği, “Tehlikeli Meslekler Statüsü”ne alınmadığı için “Mesleki Yeterlilik Belgesi” olmadan isteyen herkesin eğitimsiz olarak kuryelik yaptığı; sigortalı çalışmanın, işçi güvenliği ve sağlığı eğitimlerinin sınırlı kaldığı; kendi hesabına çalışma adı altında güvencesiz çalışmanın yaygınlaştığı; göçmen işçilerin düşük ücretle ve güvencesiz çalıştırıldığı; kurye iş kazalarının ve ölümlerinin arttığı bir tablo ile karşı karşıyayız.
Kuryelerin sorunlarını araştırmak, tespit etmek, raporlaştırmak, farkındalık yaratmak için motorlu, bisikletli, arabalı ve yaya kuryelerin çalışma hayatlarını zorlaştıran sorunlara dair kuryelerle, dernek, sendika ve vakıflarla; ilgili ulusal ve uluslararası kurumlarla, akademisyenler ve yasa yapıcılarla her türlü ortak çalışmayı yapmak gerekmektedir. Bütün bu ortaklıkları inşa ederek, moto kuryeliğin “Tehlikeli Meslekler Statüsü”ne alınması ve işçi güvenliği ve sağlığı konusunda politika taleplerinde bulunmak için kurulan Kurye Hakları Derneği olarak “2022 Moto Kurye Ölümleri Raporu”’nu tamamladık.
Veriler, Kurye Haber ve İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Meclisi verileri başta olmak üzere, kuryeler ile ilgili çalışma yürüten sendika, konfederasyon ve derneklerin sosyal medya, whatshapp gruplarının düzenli takip edilmesi, dijital medyanın günlük olarak tarama ve takibi yapılarak elde edilmiştir. Moto kurye ölümlerine dair Aralık başında Cimer’e yapılan başvurumuza raporumuzu tamamladığımız tarihe kadar bir yanıt gelmemiştir.
2021’de en az 30 moto kuryenin hayatını kaybettiği ülkemizde 2022’de en az 58 moto kurye çalışırken iş cinayetlerinde hayatını kaybetmiştir. Bu ağır tabloyu araştırma görevlisi, İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Meclisi gönüllüsü, çocuk hakları aktivisti, insan hakları çalışanı, avukat, sosyal medya uzmanı ve sahada kuryelik yapan arkadaşlarımızdan oluşan bir ekiple değerlendirdik.
“Önsöz”de platform ekonomileri ve kendi hesabına çalışmaya dair Uluslararası Çalışma Örgütü (İLO) ve sendikaların tanımlamalarına değinilerek; İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun, “esnaf kurye”leri güvenceli hale getirmeye yetmediğine dikkat çekiliyor. Hızlı dağıtım ve kazalar arasındaki dolaysız ilişki ile bu kazaların cinayet olarak tanımlanması gerektiği; SGK verilerinin meslek hastalıkları ve işçi ölümlerine dair inandırıcı olmadığı yine veriler ile ortaya konuluyor.
“Moto Kurye Ölümlerine Genel Bakış” bölümünde kurye haklarının bütüncül tarzda ele alınmasının, ölümler kadar ölümlere yol açan nedenlerin de açığa çıkartılması bakımından hayati bir önem arz ettiği değerlendiriliyor. Moto kurye ölümlerinin kişisel bilgiler ile “kaza”ların oluş biçimleri, yaşandığı şehirler, mevsimler gibi ayrıntılı istatistiklerinin paylaşıldığı bölümde kurye ölümlerinin sayılara indirgenmemesinin, her kuryenin bir hikayesinin ve hayallerinin olduğu gerçeğinin unutulmaması gerektiğine vurgu yapılıyor.
“Sorumluluk Zinciri ve Hukuki Örnekler“ başlığı altında, moto kuryelerin yaşam hakkı ihlalleri uluslararası ve ulusal hukuk metinleri ışığında inceleniyor. Devletin sorumluluklarını ne kadar yerine getirdiği kimi yasalar ve yasal boşluklar üzerinden ele alınırken görünmez kılınmaya çalışılan şirket sorumlulukları bağlayıcı insan hakları metinleri üzerinden değerlendirmeye tabi tutuluyor. 3 kurye ölümü ve devam eden 3 dava üzerinden hukuki süreç, yasal boşluklar ve ailelerin adalet arayışları gündeme getiriliyor.
“Trafik Kazası mı, Arzu Toplumunun Yarattığı Cinayetler mi?” yazısında, kuryeliğin mevcut yasal tanımı ve mesleğin tehlike derecesi inceleniyor. Kuryeciliğin küresel çapta gelişim düzeyi ile birlikte dünyada ve Türkiye’de kuryelerin hak arayışlarına atıf yapılıyor. 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’na atfen iş kazası tanımının neden yeterli olmadığı, yaşanan ölümlere neden iş cinayeti demek gerektiği ve bunların “önlenebilir” olduğunun altı çiziliyor. Müşteri memnuniyetinin ve arzuların anında tatmin edilmesinin kapitalizmdeki yeri örneklerle gösteriliyor.
“Bir Gün Benim De Ölüm Haberim Yapılacak” yazısında, kuryelerin ölümler karşısında yaşadıkları ölüm korkusu kendi cümleleri ile anlatılırken; “Medyada Moto Kurye Ölümlerinin Temsili” başlığı altında da kurye ölümlerinin merkez medya da esasen “trafik kazası” olarak görülmesi ve sorumluluk zincirinin yalnızca muhalif medya mecralarında kendisine yer bulabildiği mercek altına alınıyor. Şirketlerin hız vaadiyle verdiği “Ölümcül Reklamlar”ın kamusal sorumlulukla ele alınmasının hayati öneminde vurgu yapılan yazıda, kuryelerin kendi yarattıkları sektörel medyanın ve kurye dostu haberciliğin sorumluluk zincirine ışık tutmak için önemi ifade ediliyor.
“Moto Kurye Ölümleri Meclis Gündeminde Nasıl Yer Buluyor?” bölümünde, TBMM’de 2022’de kurye ölümlerine dair verilen Araştırma ve Soru Önergeleri ışığında bu yakıcı konunun yasa yapıcıların gündeminde ne kadar yer aldığı/almadığı, önergelerin içerikleri ve bir düzenlemeye dönüşüp dönüşmediği inceleniyor.
“Sonuç ve Öneriler” bölümünde ise moto kurye ölümlerinin bu rapora yansıdığından çok daha fazla olduğu, alana dair çok yönlü verilerin tutulmasının kamu kurumları başta olmak üzere sendika, dernek ve sivil toplum örgütlerinin işbirliği ile geliştirilmesinin önemi hatırlatılıyor. Kurye ölümlerinin bir kader değil çok yönlü tedbirlerle önlenebilir cinayetler olduğuna dikkat çekilerek; kurye ölümlerinde ihmali ve sorumluluğu olan her kuruma ve kuryelere öneriler sıralanıyor.
Raporumuzu moto kuryelerin ve bu alanla ilgili çalışan tüm kişi ve kurumların çalışmalarına katkı sunması dileğiyle ilginize sunuyoruz.
Raporun tam halini indirmek için: Moto Kurye Ölümleri Raporu 2022. PDF
